Αγία Αικατερίνη γιορτή: Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση της Πολιούχου της Σητείας τέθηκε το 1890 για να ικανοποιήσει τις θρησκευτικές ανάγκες του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης η οποία σύμφωνα με την πρόσφατη τουρκική απογραφή του 1881 (1η έως 11η Οκτωβρίου) είχε 568 κατοίκους από τούς οποίους οι 256 αποτελούσαν τις 70 χριστιανικές οικογένειες και οι 312 τις 88 μουσουλμανικές.
Αγία Αικατερίνη γιορτή: Εορτή 25 Νοεμβρίου
Ασφαλώς, εννέα χρόνια μετά θα υπήρξε αλματώδης αύξηση του πληθυσμού του χριστιανικού, με την κάθοδο από τα χωριά της Επαρχίας ώστε κατά την απογραφή του 1900, στην ελεύθερη Κρήτη, οι κάτοικοι της πόλεως Σητείας έφθασαν τους 1053, αριθμός αρκετά μεγάλος σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή αν ληφθεί υπόψη ότι ο μουσουλμανικός πληθυσμός είχε μεταναστεύσει από την Κρήτη κατά το μεγαλύτερο μέρος του.
Ο θεμέλιος λίθος, σύμφωνα με την εντοιχισμένη πλάκα αλλά και τα Απομνημονεύματα του Επισκόπου Αμβροσίου, θα πρέπει να αποτέλεσε και ίσως το πρώτο σε προτεραιότητα έργο του Επισκόπου, ο οποίος μόλις προ ολίγων μηνών είχε αναλάβει τα επισκοπικά του καθήκοντα, σε ηλικία 33 ετών.
Ο πρώτος ναός δεν είχε κωδωνοστάσιο. Το πρώτο κωδωνοστάσιο στη νοτιοδυτική πλευρά κατασκευάστηκε το 1938 από το μηχανικό Χαράλαμπο Μαρκάκη με επιβλέποντα μηχανικό τον Ιωάννη Βαρκαράκη. Αυτά, αποτέλεσαν τα στοιχεία της λεγόμενης β’ φάσης του ναού μαζί με τον Γυναικωνίτη που κατασκευάστηκε γύρω στα 1927 με σχέδια του μηχανικού Ιωαννίδη και με εργολάβο το Δημ. Βοΐλα.
Ο μικρός πρόναος οικοδομήθηκε γύρω στο 1949-50 σε σχέδια του μηχανικού Χαρ. Μαρκάκη.
Φωτογραφίες της εποχής του 1950 δείχνουν καθαρά τις εξωτερικές προσθήκες σε σχέση με τον πρώτο ναο που απεικονίζεται στη φωτογραφία του R. Behaeddin.
Προσπάθειες επισκευής του τρούλου
Γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1950, επί εφημερίας Αρχιμ. Εμμ. Μυλωνάκη, για επέκταση του Ιερού Βήματος προσετέθησαν εκατέρωθεν δύο βοηθητικοί χώροι και γύρω στα 1953-54 αντικαταστάθηκε το ετοιμόρροπο κωδωνοστάσιο με καινούργιο σε σχέδια του μηχανικού Γεωργίου Εμμ. Σπυριδάκη.
Έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες επισκευής του τρούλου και του εσωτερικού θόλου για να συγκρατηθούν τα όμβρια ύδατα χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα έως ότου το 1989 εξασφαλίστηκε η στεγανότητα του ναού με την επικάλυψη των θόλων και του τρούλου εξωτερικά με φύλλα χαλκού.
Η συνολική δαπάνη έφθασε τα 5,5 εκ. δραχμές. Η αυλή τσιμεντοστρώθηκε και ανοικοδομήθηκε δίπλα από το ναό κτίριο με αίθουσα δεξιώσεων, γραφείου και άλλων βοηθητικών χώρων. Τον Ιούνιο του 1993 άρχισαν έργα γενικής ανακαίνισης του ναού τα οποία χαρακτηρίζουν τη λεγόμενη τρίτη οικοδομική περίοδο.
Καθαιρέθηκαν και ανακατασκευάστηκαν όλα τα επιχρίσματα εσωτερικά και εξωτερικά.
Κατασή, για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών αλλά και για λόγους στατικής ευστάθειας, επειδή το κτήριο είχε υποστεί ρωγμές από σεισμούς και από την προσθήκη του παλαιού γυναικωνίτη. Στη βορειοδυτική πλευρά οικοδομήθηκε δεύτερο κωδωνοστάσιο, όμοιο του προϋπάρχοντος.
Οι εργασίες αυτές διήρκεσαν από τις 11 Ιουνίου έως τις 25 Οκτωβρίου του ιδίου έτους.
Τα σχέδια και η επίβλεψη έγιναν από το Σητειακό μηχανικό Μανώλη Μιαουδάκη.
Η πρώτη πανηγυρική λειτουργία μετά την ανακαίνιση έγινε στις 26 Οκτωβρίου, εορτή του Αγίου Δημητρίου. Κατά τα έτη 1997-98 κατασκευάστηκε η μεγάλη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, κάτω από την αυλή του ναού, σε σχέδια του μηχανικού Χαράλαμπου Λεβαντάκη.
Με δαπάνη του ταμείου της Αγίας Αικατερίνης με χρήματα που συνέλεξε η Ενοριακή της Επιτροπή οικοδομήθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου το 1947, με σχέδια του μηχανικού Χαράλαμπου Μαρκάκη, αρχικά ως παρεκκλήσιο του ναού της Αγίας, για να ονομαστεί ενοριακός ναός την 1η Νοεμβρίου 1974.
Η Ενοριακή Επιτροπή επίσης ήταν υπεύθυνη για τον παλλασιθιώτικο έρανο και τα έργα του ναού του Ευαγγελισμού
Η κατασκευή του πρώτου Δημοτικού Σχολείου της πόλης
Η Ενοριακή Επιτροπή της Αγίας Αικατερίνης είχε παραχωρήσει τμήμα του οικοπέδου της, στα βόρεια του ναού για την κατασκευή του πρώτου Δημοτικού Σχολείου της πόλης.
Δεν έχουμε πλήρη στοιχεία για την ακριβή χρονολογία ιδρύσεώς του αλλά από σχετική αλληλογραφία των Πληρεξουσίων Σητείας με την Επισκοπεία και τη Δημογεροντία Λασιθίου θα πρέπει να θεωρείται πιθανό έτος ίδρυσης του Ελληνικού Σχολείου Σητείας το 1871 ενώ ήδη λειτουργούσε όμοιο σχολείο στο Πισκοκέφαλο.
Σε φωτογραφίες της εποχής της δεκαετίας του 1910, εικονίζεται το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου στη βορινή πλευρά του ναού. Το σχολικό αυτό κτίριο, οπωσδήποτε κατασκευασμένο με ιδιαίτερη βιασύνη για να καλυφθεί το επείγον πρόβλημα της στέγασης των μαθητών της νέας Σητείας, γρήγορα παρουσίασε κατάσταση απαράδεκτη και χαρακτηρίστηκε «παλαιά τρώγλη» από τον Επιθεωρητή Ν. Πιμπλή στο λόγο του τον οποίο εκφώνησε στα εγκαίνια του νέου «περιλάμπρου, αξιοθαυμάστου και επιβλητικωτάτου οικοδομήματος» του Δημοτικού Σητείας, στις 15 Οκτωβρίου 1933 το οποίο ανηγέρθη στη θέση του κατεδαφισθέντος παλαιού και το οποίο αποτελεί το σημερινό 1ο Δημοτικό Σχολείο της πόλης και έχει χαρακτηριστεί και Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο με την αρ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2615/43580/7-9-95 απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 818Β/95).
Από το λόγο του Ν. Πιμπλή θα πρέπει να παραθέσουμε το παρακάτω απόσπασμα που συνδέεται με την ύπαρξη του ναού της Αγίας Αικατερίνης στον ίδιο χώρο.
«Θα ήτο ευχής έργον, εάν αι σχούσαι την πρωτοβουλίαν της ανεγέρσεως του Διδακτηρίου τούτου Σχολική Επιτροπή και ιδία η Επιτροπή Ταμείου Εκπαιδευτικής Προνοίας, αποτελούμεναι εξ επιλέκτων μελών της Κοινωνίας είχαν την έμπνευσιν η μάλλον την οικονομικήν ευχέρειαν, να αναγείρωσιν τούτο επί σχολικού γηπέδου άλλου, εις θέσιν περίοπτον και πανταχόθεν ελευθέραν, δια να μη παρακωλύειται η θέα του, ως τώρα εδώ συμβαίνει, όπου ο προ της προσόψεως ανυψούμενος ναός αποκρύπτει κατά το πλείστον την θέαν του.το οποίον δια ν’ αποθαυμάση τις, είναι ανάγκη να το επισκεφθή εκ του πλησίον, διότι, θεμελιωθέν όπισθεν του ναού και εις το βάθος του γηπέδου, είναι σχεδόν πανταχόθεν αποκεκρυμμένον και αθέατον. Αλλ’ ήδη ο γέγονε γέγονε και το κακόν αυτό δεν δύναται να διορθωθή και αι θρηνωδίαι είναι περιτταί και άσκοποι» Περιοδικό «Μύσων» Τόμος Γ΄ (1934), σελ. 209).
