Σπήλαια και Αγιάσματα Αγίου Όρους Άθω

Τα βουνά, τα δάση, οι απόκρημνοι γκρεμοί, τα σπήλαια του Άθω μεταφέρουν όσα βίωσαν οι μοναχοί που ασκήτεψαν σε αυτά. Και είναι μοναδικό το συναίσθημα να τα επισκέπτεται κανείς. Στο νοτιότερο μέρος της ερήμου της Βίγλας και στην περιφέρεια Μεγίστης Λαύρας, κοντά στη Ρουμανική Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, βρίσκεται η σπηλιά του Αγίου Αθανασίου.

Στη βιογραφία του Οσίου Αθανασίου του εν Άθω, του οποίου η μνήμη γιορτάζεται στις 5 Ιουλίου, αναφέρεται ότι ο Όσιος πολλές φορές, και κυρίως από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου, ησύχαζε σε αυτό το σπήλαιο. Άλλη ιστορική πηγή αναφέρει ότι «ήσυχα ζεν εκεί ο Όσιος κατά τους θερινούς μήνες». Εκεί νήστευε και προσευχόταν. Μάλιστα, προσευχόταν πολύ και για το «ποίμνιό του», για να ενισχύσει ο Θεός τους μοναχούς του να νικήσουν την αμαρτία και τους πονηρούς δαίμονας. Είναι αδύνατον να περιγραφούν οι αγώνες και τα παλαίσματά του εναντίον αυτών των αοράτων εχθρών των Χριστιανών και δη των μοναχών. Τάγματα ολόκληρα τον πολεμούσαν και τον πείραζαν και αυτός τους νικούσε και τους εδίωκεν διά της έντονου προσευχής και της αγιότατης νηστείας.

Κάθε χρόνο, το Σάββατο του Ακάθιστου Ύμνου στη σπηλιά γίνεται αγρυπνία και Λειτουργία από πατέρες και μοναχούς της Μεγίστης Λαύρας, της Ρουμανικής Σκήτης, της Βίγλας και άλλων μερών.

Σημειωτέον ότι έξω από τη σπηλιά αυτή είναι χτισμένα ερημικά κελιά, εντός δε αυτής υπάρχουν χτισμένα δύο παρεκκλήσια αφιερωμένα το ένα στην Παναγία του Ακάθιστου και το άλλο στον Όσιον Αθανάσιο.

Παλαιότερα, κατά καιρούς, ασκήτευαν στη σπηλιά αυτή αρκετοί αγωνισταί της οσιότητος, ονομαστοί πνευματικοί, προσμονάριοι, ερημίτες, παραπεσόντες μοναχοί και άλλοι. Ο περιφημότερος των τελευταίων χρόνων που αγωνίστηκε στη σπηλιά αυτή ήταν ο παπα-Χαρίτων ο Πνευματικός, ο οποίος ήλθεν από το Σίναιον Όρος της Αραβίας.

Πάντες οι οικήτορες της σπηλιάς ήσαν καθισματάρηδες και άνηκαν στη δικαιοδοσία της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Αθανασίου. Για αυτό και δικαιούντο και έπαιρναν τη διατροφή των εκ της μονής αυτής. Διά να εισέλθει κάποιος στη σπηλιά κατέρχεται πλέον των εκατό εκτισμένων βαθμίδων.

Ο Όσιος Αθανάσιος έζησε στον Άθω το δεύτερο ήμισυ του δεκάτου αιώνος.

Η σπηλιά του Οσίου Πέτρου του Αθωνίτου

Η τοποθεσία της σπηλιάς αυτής σήμερον αγνοείται. Υπήρχε ως προσκύνημα μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνος. Κατόπιν, όμως, διά τον λόγον ότι εισήρχοντο διά να ασκητεύουν στο σπήλαιο μοναχοί που δεν ήσαν δυνατοί πνευματικά, με αποτέλεσμα στο τέλος να παραφρονούν, η κυρίαρχος Μονή Μεγίστης Λαύρας αναγκάστηκε να φράξει το σπήλαιο. Παλαιότερα, έμενε εκεί ένας δυνατός ησυχαστής, διότι υπήρχε στο σπήλαιο μικρός ναός και κελί, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ιστορία του Αγίου Όρους» ο λόγιος Εσφιγμενίτης Μοναχός Γεράσιμος Σμυρνάκης.

Πλησίον του σπηλαίου υπάρχει η καλύβη του Οσίου Πέτρου, εις την οποίαν μονάζουν δύο αδελφοί, γέροντας και υποτακτικός. Ζουν γνήσια ερημιτική ζωή, μακράν των θορύβων και των αμαρτιών του κόσμου, έχοντες τη γλυκύτατη κοινωνία του Θεού και διαβιούντες εις τη γαλήνια εκείνη ερημία, προσδοκώντας το τέλος της βιοτής των, διά να μεταβούν από τα πρόσκαιρα προς τα αιώνια και από την ερημία προς την αιωνία κοινωνία των Αγγέλων.

Ο γέροντας της καλύβης μού είχε πει -όταν τον ρώτησα για το σπήλαιον- ότι βρίσκεται στην περιοχή, πιθανόν κάτω από το ιερόν της εκκλησίας, και ότι, όταν υπήρχε ως προσκύνημα, προσήρχοντο διά να μονάσουν Ρώσοι ερημίτες και είτε από την υγρασία της σπηλιάς είτε λόγω επιδράσεων των δαιμόνων -ο Θεός μόνον γνωρίζει- οι διαβιούντες ασκηταί απεθνήσκον. Και οι προσκυνηταί προσερχόμενοι εύρισκον πτώματα. Διά τούτο ηναγκάσθη η Μεγίστη Λαύρα να χτίσει και να φράξει το σπήλαιον. Ο Όσιος έζησε στον Άθω και εκοιμήθη κατά το 861. Κατ’ άλλους, το 681. Ορθόν, όμως, πρέπει να είναι το πρώτον, δηλαδή να εκοιμήθη το 861, τον ένατο δηλαδή αιώνα.

Η μνήμη του Οσίου Πέτρου εορτάζεται στις 12 Ιουνίου.

Το σπήλαιο του Αγίου Ακακίου στα Καυσοκαλύβια

Σε αυτή την «κεκρυμμένην και απόκεντρον γωνίαν» μετακινήθηκε ο Ακάκιος και ανεζήτησε την κατοικίαν του εις ένα μικρό σπήλαιο, το οποίο μέχρι σήμερα φέρει το όνομά του. Εις το μέρος αυτό απεφάσισε να στήσει την καλύβην του και να κλείσει εκεί τον κύκλον της ασκητικής ζωής του, ταλαιπωρών και κατατήκων τη σάρκα, εν πείνη και δίψη, εν κόποις και μόχθοις, εν ψύχει και γυμνότητι και μυρίαις άλλαις κακοπαθείαις.

Το σπήλαιον, που είχε μεταβληθεί εις κέντρον πνευματικής ακτινοβολίας, δεσπόζει σε όλη τη σκήτη και κατέχει θέσιν εξαιρετική, από την οποία ατενίζει κανείς την αγέρωχη και υπερήφανη κορυφή του Άθω, αλλά και την αστραφτερή και απέραντη θάλασσα του Αιγαίου. Η είσοδός του είναι στενή. Έχει μήκος 5 μέτρων και το εσωτερικόν του είναι πιο ευρύχωρο, με διαστάσεις 2×3 μέτρα. Διατηρείται ακόμη εκεί το κρεβάτι του αγίου, το οποίον αποτελείται από κορμούς μικρών δένδρων, και σώζεται το εργαστήρι του. Διακόσια και πλέον χρόνια διατηρήθηκε ως κειμήλιο η λευκή κάπα του (λιάρα). Την είχε φέρει από το πατρικό του σπίτι και αυτή ήταν το μοναδικό στρώμα και σκέπασμα σε όλη τη ζωή του.

Έξω από τον ναΐσκον του Μονυδρίου του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου εις τα Καυσοκαλύβια σώζεται ακόμη η λιθόκτιστη κέλλα (κελλίον) την οποίαν ιδιοχείρως ο Άγιος έκτισε, προς μικράν ανάπαυσιν των πολυπληθών επισκεπτών του, ενώ ο ίδιος εκάθητο πάντοτε εις το σπήλαιον.

Σύμφωνα με την παράδοσιν, εις το σπήλαιον αυτό είχε κατοικήσει πολύ παλαιότερα ο Άγιος Μάξιμος ο Καυσοκαλύβης. Διά τον λόγο αυτό η σκήτη, που συγκροτήθηκε έπειτα από αρκετά χρόνια στην περιοχή αυτή, ονομάστηκε «Σκήτη των Καυσοκαλυβίων» και αργότερα «Καυσοκαλύβια». Σχετικά με την ονομασία της, οι βιογράφοι του Οσίου Μαξίμου δεν κάμνουν λόγο. Το αναφέρει, όμως, ο ιερομόναχος Ιωνάς στη βιογραφία του Ακακίου, βασιζόμενος στην παράδοσιν που τόσο ζωηρά διατηρήθηκε επί επτακόσια χρόνια περίπου.

Για ένα μικρό χρονικό διάστημα ο Ακάκιος ασκήτευσε μόνος του εις το σπήλαιον, με την ελπίδα πάντοτε εις τον Θεόν και με μοναδική συντροφιά έναν ευχάριστον φτερωτόν «Άγγελον παρήγορον», διά τον οποίον ο ίδιος έλεγε ότι εφαίνετο το πρωί ένα ωραιότατον πουλάκι, ωσάν τρυγόνι, και καθήμενον επάνω εις το δένδρον «το άριον», εμπρός εις το σπήλαιον, κελαηδούσε μιαν θαυμαστήν μελωδίαν, όπου, ακούοντάς το, έφευγε κάθε λύπη από αυτόν και εγέμιζεν η καρδιά του από πνευματικήν χαράν και ευφροσύνην.

Ποτέ του δεν είδε ένα τόσο χαριτωμένο πτηνόν και ποτέ δεν άκουσε τόσο μελωδικό κελάηδημα. Ήταν αληθινή χαρά και θεία επίσκεψις διά τον Όσιον. Έφυγε, όμως, το πουλί οριστικά, όταν άρχισαν να συγκεντρώνονται γύρω από το σπήλαιον και άλλοι μοναχοί.

Στην πορείαν, από Μεγίστην Λαύραν προς Καυσοκαλύβια, αριστερά του μονοπατιού μετά την τοποθεσίαν «Περδίκι», υπάρχει το κελλίον του Οσίου Νείλου. Λίγο παρακάτω υπάρχει η περίφημη σπηλιά του Οσίου, όπου ασκήτευσε και ετελειώθη. Λέγεται και «Σπήλαιον της Αγίας Πέτρας της Παναγίας». Υπάρχει σπειροειδής κλίμαξ εξ 118 βαθμίδων, διά της οποίας κατέρχονται οι προσκυνηταί. Δεξιά της σπηλιάς υπάρχει και μικρή εκκλησία επ’ ονόματι του Οσίου και πίσω από αυτήν υπάρχει ο τάφος του Αγίου. Από τον τάφον ξεκινά μικρός ξερορύακας, ο οποίος φθάνει μέχρι τη θάλασσαν. Η εκκλησία κτίστηκεν το 1812 από θεραπευθέντες Καυσοκαλυβίτες μοναχούς. Στη σπηλιά του Οσίου, στο ανώτερον μέρος, υπάρχουν ίχνη και σκελετοί κελλίων από ξύλο και γύψο, στα οποία έμενον παλαιότερα, γύρω στα τέλη του περασμένου αιώνα, Ρώσοι μοναχοί, κατά την εποχήν δηλαδή της αθρόας συρροής των Ρώσων μοναχών στον Άθω.

Λέγεται ότι κατά τον ιζ’ αιώνα έρρεεν μύρον από τον τάφο του Αγίου και έφθανε μέχρι τη θάλασσαν, όπου ήρχοντο καράβια και έπαιρνον από αυτό και εγίνοντο και πολλά θαύματα.

Υπάρχει και η έξης παράδοσις: Ότι, δηλαδή, κατά τον καιρό που έρρεεν το μύρον από τον τάφο του Αγίου Νείλου και έφθανε μέχρι τη θάλασσα, ήρχοντο οι Χριστιανοί και έπαιρνον από αυτό προς ευλογίαν και αγιασμόν, ως επίσης και για θεραπείες διαφόρων ασθενειών. Εκεί που έπαιρναν το άγιον μύρον, εκ συνεργείας του δαίμονος, εγίνοντο φιλονικίες και τραυματισμοί. Αυτό συνέβαινε κατά τον καιρόν του Οσίου Ακακίου του Καυσοκαλυβίτου, όπου μαθών ο Άγιος τα λυπηρά συμβάντα, προσευχήθηκε στον Όσιο Νείλο για να σταματήσει η ροή του μύρου και επομένως να σταματήσουν οι φιλονικίες και τα επεισόδια. Ούτω και έγινε. Από τότε σταμάτησεν το μύρον και σταμάτησαν και τα δυσάρεστα γεγονότα.

Ο Όσιος Νείλος ασκήτευσεν στο σπήλαιον αυτό από το 1601 έως το 1651. Η μνήμη του εορτάζεται στις 12 Νοεμβρίου και πιο αξιοπρεπώς στις 7 Μαΐου που έγινεν η ανακομιδή των σεπτών του λειψάνων.

H σπηλιά των Οσίων Διονυσίου του Ρήτορος και Μητροφάνους του Πνευματικού

Κάτω από το ησυχαστήριον της συνοδείας του μακαριστού γέροντος Γερασίμου του Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, στη Μικράν Αγίαν Άνναν, υπάρχει το σπήλαιον όπου ασκήτευσαν και ετελειώθησαν οι Όσιοι Διονύσιος ο Ρήτωρ και Μητροφάνης ο Πνευματικός, προασκηθέντες και γενόμενοι μοναχοί εις τη μονήν του Τιμίου Προδρόμου, την επονομαζόμενην του Στουδίου. Μετά ήλθαν εις το Άγιον Όρος κατά τον δέκατον έκτον αιώνα και περιελθόντες το αυτό Όρος του Άθω κατέληξαν εις την έρημον της σημερινής Μικράς Αγίας Άννης. Και ευρόντες το σπήλαιον αυτό, ηγωνίζοντο εκεί κατά της σαρκός και κατά του αοράτου εχθρού.

Ο μεν Άγιος Διονύσιος άφησεν μερικά συγγράμματα ασκητικά, πώς δηλαδή πρέπει να διάγουν οι μοναχοί και άλλα ψυχωφελή διδάγματα για τον μοναχισμόν και τον ασκητισμόν, τα οποία ευρίσκονται στο χειρόγραφον βιβλίον, το καλούμενον «Κουβαράς», το οποίον ευρίσκεται εις τη σκήτη της Αγίας Άννης.

Ο δε Άγιος Μητροφάνης έβγαινεν ενίοτε από το Όρος του Άθω και εξομολογούσε και νουθετούσε τους Χριστιανούς της Χαλκιδικής. Άφησεν κι αυτός μιαν γραπτήν διήγησιν για κάποιαν οπτασίαν που είδε ένας θλιμμένος Χριστιανός στη Χαλκιδική.

Εκοιμήθησαν δε και οι δύο στο μέρος αυτό, αλλά οι τάφοι των αγνοούνται. Εορτάζονται στις 9 Ιουλίου.

Δια των προσπαθειών του μακαριστού γέροντος Γερασίμου του Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας εκτίσθη τα τελευταία χρόνια περικαλλές ναΰδριο εντός της σπηλιάς προς τιμήν των Οσίων.

Η σπηλιά των Άνω Κατουνακίων

(Η σπηλιά του Γέροντος Εφραίμ του Κουτάλα)

Η σπηλιά αυτή κατά πάσαν πιθανότητα ήτο καταφύγιον ασκητών κατά τους περασμένους αιώνες. Τελευταία έμενε σε αυτήν κάποιος φτωχός ερημίτης, ο Γέρων Εφραίμ ο Κουταλάς, κατ’ άλλους ο Ταλαίπωρος ή και Τάλας.

Ο Γέρων Εφραίμ ήταν ακτήμων και πενιχρότατος ασκητής. Έμενε σε αυτήν τη σπηλιά, η οποία ευρίσκεται στα Άνω Κατουνάκια, και το εργόχειρό του στα κάπως νεώτερα χρόνια του ήτο κουτάλας, δηλαδή έφτιαχνε ξύλινα κουτάλια, τα λεγόμενα παλαιότερα κοχλιάρια. Η σπηλιά που έμενε φαίνεται μέχρι σήμερα αριστερά του μονοπατιού που οδηγεί από Κατουνάκια προς Κερασιάν. Φαίνεται από μακρά ότι η σπηλιά αυτή κάποτε ήταν κατοικήσιμη, διότι η μία της πλευρά είναι κτισμένη με πέτρες. Ο μακαριστός Γέροντας Εφραίμ έκανε οικητήριόν του τη σπηλιά την ίδια και έμενε μέσα σε αυτήν. Όμως, ένεκα του κρύου του χειμώνος και της υγρασίας της σπηλιάς, ηναγκάσθη στα τελευταία του να εγκαταλείψει τη σπηλιά, κρίνας αυτήν ανθυγιεινήν, και να κτίσει πιο πάνω ένα ταπεινό καλυβάκι με πέτρες.

Στα τελευταία του χρόνια δεν έκανε εργόχειρο, αλλά γυρνούσε και τον βοηθούσαν οι γύρω πατέρες και ερημίτες, οι κάπως πιο «εύποροι». Μάζευε και κάποτε σαλιγκάρια και τα έπαιρνε στους Δανιηλαίους, στον Γέρο Γερόντιο και τον πλήρωνε και κάλυπτε έτσι τις ανάγκες του, πολύ πενιχρά και φτωχικά.

Ο Γέρων Μοναχός Μελέτιος Συκεώτης μού διηγήθηκεν ότι όταν ήτο νεώτερος μοναχός συνάντησε σε τοποθεσίαν κοντά στο κελλίον «Άγιος Χαράλαμπος» της Μονής Ιβήρων, που βρίσκεται πάνω από τη μονή προς τις Καρυές, ασκητήριον μέσα στο χώμα σκαμμένο, σαν σπηλιά. Υπήρχαν εκεί, όπως μου είπε, άχυρα που τα χρησιμοποιούσε ο άγνωστος ασκητής σαν στρωμνήν του και κάποιο κονσερβοκούτι το οποίον χρησιμοποιούσε για να πίνει νερό.

Τελικά, ο άγνωστος ασκητής, μόλις κατάλαβε ότι ανακαλυφθεί το καταφύγιόν του, το εγκατέλειψε και έφυγεν, άγνωστον, όμως, πού ετελείωσεν τον βίον του.

Άλλες δυσπρόσιτες και άγνωστες σπηλιές του Όρους

Στην περιοχήν της Μικράς Αγίας Άννης υπάρχει σπήλαιον το οποίον λεγόταν το «Σπήλαιον του Παύλου», παλαιού Ρώσου Ερημίτου. Το σπήλαιον αυτό το βρήκε μετά ακατοίκητον ο Γέρων Ιωσήφ ο Ησυχαστής, εις το οποίον έκτισε μαζί με τη συνοδεία του μικρόν εκκλησάκι, που το αφιέρωσεν στον Τίμιον Πρόδρομον. Έκτισεν επίσης μικρά κελλιά.

Εκτός από τις δύο φραγμένες, κτισμένες και αγνοημένες σπηλιές του Οσίου Πέτρου δηλονότι και των Αφορισμένων, υπάρχει και τρίτη κτισμένη και αγνοημένη σπηλιά πλησίον της αυτής του Οσίου Νείλου του Μυροβλύτου. Κάποτε παρουσιάσθηκαν στον ύπνο κάποιου Ρουμάνου Γέροντος ονόματι Γερασίμου, που έμενε κάπου μεταξύ Καυσοκαλυβίων και Βίγλας, τρεις γέροντες και του είπαν ότι ευρίσκονται τα λείψανά τους εκεί και αισθανότανε άρρητον ευωδία. Στη συνέχεια, περνώντας από την περιοχήν αυτήν, που βρίσκεται πλησίον της σπηλιάς του Οσίου Νείλου, ήρθεν στην όσφρησίν του ανέκφραστος ευωδία. Εντόπισε τελικά σε κάποιο τείχος που ήταν εκεί, όταν έσκαψε και έφυγε τις πέτρες, ότι υπήρχεν σπηλιά. Η ευωδία εξήρχετο έντονη. Την προσπάθειά του, όμως, αυτήν την ανέκοψε κάποια μυστηριώδης φωνή, που του είπε: «Είμαστε τρεις ερημίτες και ταφήκαμε εδώ. Δεν θέλουμε να μας ενοχλήσει κανένας».

Τελικά, ο γέροντας με θλίψιν έκλεισε ξανά τη σπηλιά και δεν ήξερε κανείς τον τόπον εκείνον, εκτός από τον υποτακτικόν του, μοναχόν Ιλαρίωνα. Ο Γέροντας Γεράσιμος κοιμήθηκε κατά το έτος 1820.

Εις τα όρια της Μονής Σταυρονικήτα υπάρχει σπήλαιον με αγίασμα του Τιμίου Προδρόμου και πάνω από το αγίασμα υπάρχει εικόνα του Τιμίου Προδρόμου.

Στην παραλιακήν περιοχήν της σκήτης της Αγίας Άννης υπάρχει «ξεροκάλυβον» κάτωθεν του οποίου υπάρχει μικρόν σπήλαιον που χρησιμοποιείται ως ξυλαποθήκη υπό του οικήτορος της ξηροκαλύβης αυτής. Όπως φαίνεται, παλαιότερα, πριν χτιστεί η καλύβα αυτή, το μικρόν αυτό σπήλαιον ήταν η «τρώγλη» και η «φωλιά» άγνωστου ακτήμονος ασκητού.

Εις το μέσον περίπου του μονοπατιού που οδηγεί από τη σκήτη της Αγίας Άννης στην έρημο της Μικράς Αγίας Άννης υπάρχει σπήλαιον παραπλεύρως του μονοπατιού εις το οποίον υπάρχει τοποθετημένη εικόνα της Θεομήτορος.

Λέγεται ότι κάποιος μάγος που πήγε και εξομολογήθηκε στον μακαριστόν εκείνον Άγιον Γέροντα παπα-Σάββαν, στη Μικράν Αγίαν Άνναν μετά τη μετάνοιά του, απεφάσισε να κάψει το βιβλίον της μαγικής τέχνης που έφερε μαζί του. Και όταν βρήκε τη σπηλιά αυτή έκαψε τη «σολομωνική» του, εκεί, μέσα στη σπηλιά. Τότε, οι δαίμονες, αγριέψαντες, τον πετροβολούσαν, μέχρι που πήγε και ασφαλίστηκε κοντά στον μακαριστόν παπα-Σάββαν. Μετά που έφυγε ο πρώην μάγος, οι δαίμονες εσυνέχισαν να πετροβολούν τους διαβάτες.

Τότε οι πατέρες που οικούσαν τη γύρω περιοχή με προτροπή του παπα-Σάββα απεφάσισαν να τοποθετήσουν την εικόνα της Παναγίας στη σπηλιά. Από τότε έπαψαν οι δαιμονικές ενοχλήσεις στους περαστικούς μοναχούς και κοσμικούς.

Η σπηλιά του Οσίου Ιωάννου του Κουκουζέλου

Νοτίως της Μεγίστης Λαύρας και πλησίον του καθίσματος των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού υπάρχει η σπηλιά του Οσίου Ιωάννου του Κουκουζέλου. Σε αυτήν τη σπηλιά ασκήτευσεν ο Όσιος, προφανώς πριν να κτίσει το κάθισμα των Αγίων Αρχαγγέλων. Ο τάφος του Οσίου αυτού ευρίσκεται πλησίον του ανωτέρω καθίσματος των Αρχαγγέλων. Η σπηλιά σχεδόν είναι υπόγεια και όχι και πολύ ευρύχωρη. Η μνήμη του Οσίου εορτάζεται την 1η Οκτωβρίου. Έζησεν επί της βασιλείας των Κομνηνών (ενδέκατο, δωδέκατο αιώνα).

Η σπηλιά του Αγίου Νήφωνος του Διονυσιάτου

Στα δυτικά της σκήτης των Καυσοκαλυβίων, ευρίσκεται η σπηλιά του Οσίου Νήφωνος. Εκεί διέτριψεν πολύν καιρόν ο Όσιος με τον υποτακτικόν του. Εμόνασεν επίσης σε άλλα μέρη, όπως και σε καθίσματα της Λαύρας. Η μνήμη του εορτάζεται στις 14 Ιουνίου.

Στη σπηλιά αυτή εμόνασαν και άλλοι μοναχοί στα μετέπειτα χρόνια, αγωνισθέντες εναντίον των άσαρκων και φθονερών δαιμόνων. Εις εξ αυτών ήταν και ο μακαριστός Γέρων Νεόφυτος, ο οποίος ήταν γέροντας και ανάδοχος στο μοναχικόν σχήμα του νηστευτού εκείνου μοναχού Χατζηγεώργη.

Αλλά και τελευταία ασκήτευσεν επί ολίγον καιρόν εις τη σπηλιά αυτή και κάποιος μοναχός ονόματι Γεράσιμος εκ της σκήτης των Καυσοκαλυβίων.

Ο Όσιος Νήφων έζησεν και ετελειώθη κατά τον δέκατον τέταρτον αιώνα (1330).

Η σπηλιά του Οσίου Κοσμά του Ζωγραφίτου

Εις κάποιο βραχώδες μέρος, αρκετά έξω από τη Μονή Ζωγράφου, δεξιά του μονοπατιού που οδηγεί προς τη Μονή Χιλιανδαρίου, ευρίσκεται η σπηλιά του Οσίου Κοσμά του Ζωγραφίτου. Μετά από Θείαν αποκάλυψιν, ο Όσιος ησύχασεν κατά μόνας στο σπήλαιον αυτό, μέχρι την κοίμησίν του. Εκεί φαίνονται και μερικά παλιά ασκητικά οικήματα πλησίον της σπηλιάς, σημείο ότι κατά καιρούς ασκήτευαν εκεί Ζωγραφίται πατέρες. Το ασκητήριον αυτό πρέπει να θεωρείται και κάθισμα της Μονής του Ζωγράφου. Ο Όσιος Κοσμάς εκοιμήθη εν Κυρίω το έτος 1323. Η μνήμη του εορτάζεται στις 22 Σεπτεμβρίου.

Οι σπηλιές του Οσίου Γαβριήλ του Ίβηρος

Λέγεται ότι ο Όσιος Γαβριήλ είχε δύο σπηλιές, μίαν καλοκαιρινή και μίαν χειμερινή. Η χειμερινή ευρίσκεται χαμηλά στα νοτιοδυτικά της Μονής Ιβήρων, προς τη Μονή Καρακάλλου. Σε αυτήν ησύχαζε ο Όσιος κατά τους χειμερινούς μήνες, που έκανε κρύο και έριχνε ενίοτε ο καιρός και χιόνια, διότι ήταν χαμηλά προς τη θάλασσα και δεν ήταν τσουχτερό το κρύο, όπως ψηλά. Η άλλη σπηλιά του Οσίου, η καλοκαιρινή, η οποία και φαίνεται από την περιοχήν της Μονής Ιβήρων, ευρίσκεται πάνω ψηλά στην οροσειρά, σε κάποιον κρημνόν από κάτω και η περιοχή είναι κατάφυτη γύρω από καστανιές. Η σπηλιά αυτή ευρίσκεται δυτικά της Μονής Ιβήρων και δεσπόζει της Ιβηρίτικης Σκήτης του Τιμίου Προδρόμου. Στη σπηλιά αυτή υπάρχει ναΰδριον το οποίον ανεκαινίσθη τελευταίως υπό του ευλαβούς Μοναχού Μαξίμου Ιβηρίτου.

Η μνήμη του Οσίου Γαβριήλ εορτάζεται στις 13 Μαΐου.

Ο Όσιος εξήγαγεν εκ της θαλάσσης τη θαυματουργόν εικόνα της Παναγίας Πορταϊτίσσης το σωτήριον έτος 1004. Εκοιμήθη εν Κυρίω στις αρχές του ια’ αιώνος.

Η σπηλιά του Οσίου Παύλου του Ξηροποταμινού

Η σπηλιά αυτή ευρίσκεται λίγο πιο πάνω από την ομώνυμον Μονή του Αγίου Παύλου. Εκεί εμόναζεν ο Άγιος πριν συναχθούν οι μοναχοί, οι οποίοι υπετάχθησαν εις αυτόν και τον είχον πνευματικόν πατέρα και σύμβουλον άριστον, όπου μετά κτίσθηκεν η μέχρι σήμερον υπάρχουσα Μονή του Αγίου Παύλου.

Εις ένα σημείον εντός της σπηλιάς υπάρχει λίγο νερό, που βγαίνει από τον βράχο, χαμηλά, και μάλλον από αυτό θα έπινε και ο Άγιος. Η μνήμη του εορτάζεται στις 28 Ιουλίου.

Έζησε περί τον 9ο αιώνα, κατά τη βασιλείαν του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ραγκαβέ.

Η σπηλιά του Αγίου Οσιομάρτυρος Νικόδημου

Ευρίσκεται κι αυτή εις τη σκήτη της Αγίας Άννης. Σε αυτήν λέγεται ότι ησκήτευσεν ο νέος αυτός Οσιομάρτυς Νικόδημος. Εκάρη μοναχός εις την καλύβην της Αναλήψεως και στην τριετή ασκητικήν ζωήν του, που πέρασε πριν από το μαρτύριον εις το Άγιον Όρος, την πέρασε με αυστηράν νηστείαν και γνησίαν μετανοίαν, κλαίων καθημερινώς, διά το της αρνήσεως παράπτωμα. Κατέφευγε σχεδόν καθημερινά στη σπηλιά αυτή και εκεί έγκλειστος, νηστεύων και προσευχόμενος με δάκρυα, ετοιμάζετο διά το μαρτύριον. (Σημειωτέον ότι πριν μετανοήσει και πάει εις το Άγιον Όρος, είχεν αρνηθεί τον Χριστό και είχε δεχθεί τη μωαμεθανική περιτομή). Μάλλον στη σπηλιά αυτή πρέπει να ήταν που είδε τον Κύριον Ιησούν Χριστόν σε οπτασίαν, ο οποίος τον ενεδυνάμωσε και του απεκάλυψε τα μαρτύρια που επρόκειτο να πάθει από τους Αγαρηνούς, ως και τον τόπο της καταδίκης του.

Τελικά, εμαρτύρησεν εις Ελβασάν της Αλβανίας το έτος 1722. Η μνήμη του εορτάζεται στις 11 Ιουλίου.

Η σπηλιά (ασκητήριον) του Οσίου Διονυσίου

Εις το κελλίον της Αγίας Τριάδος της Ιεράς Μονής Φιλόθεου υπάρχει τεχνητόν σπήλαιον, πολύ περίεργον εις την κατασκευήν, εις το οποίον ασκήτευσεν, ως λέγεται, ο εκ Πλατινών Φαναριού Τρικάλων καταγόμενος Όσιος Διονύσιος κατά το έτος1515. Ο Όσιος ούτος κατόπιν ησκήτευσεν εις τον Όλυμπον της Θεσσαλίας. Το σπήλαιον αυτό ευρίσκεται έξω από το προρρηθέν κελλίον και πέριξ αυτού υπάρχουν καστανιές. Η μνήμη του Οσίου Διονυσίου εορτάζεται στις 24 Ιανουαρίου. Έζησε δε περί τα τέλη του ιε’ και στις αρχές του ιστ’ αιώνος.

Η σπηλιά του Οσίου Διονυσίου του κτήτορος της ομωνύμου μονής

Εις αρκετήν απόστασιν πάνω από τη Μονή Διονυσίου, του κτήτορος της αυτής μονής, υπάρχει σπηλιά όπου, όπως λέγεται, ασκήτευσεν σε αυτήν ο Όσιος Διονύσιος, πριν κτίσει τη Μονή του Τιμίου Προδρόμου, τη φέρουσα το όνομά του. Εκεί πλησίον έζησε και ο συνασκητής του Όσιος Δομέτιος. Η μνήμη των εορτάζεται στις 25 Ιουνίου.

Η σπηλιά του Αγίου Οσιομάρτυρος Δαβίδ

Ευρίσκεται και αυτή εις τη σκήτη της Θεοπρομήτορος Άννης. Εν αύτη έζησεν ολίγον καιρόν ο Οσιομάρτυς, ετοιμαζόμενος διά το μαρτύριον. Διότι πρώτα αρνήθηκε τον Χριστό και έγινε Τούρκος. Μετά, όμως, μετενόησε και γι’ αυτό πήγε στο Άγιον Όρος, για να εξιλεωθεί. Τελικά, μαρτύρησε δι’ αγχόνης εις Θεσσαλονίκη κατά το έτος 1813. Ο Οσιομάρτυς Δαβίδ εορτάζεται στις 26 Ιουνίου.