Στο άρθρο αυτό, βασισμένοι στις πηγές και τη βιβλιογραφία του Κανονικού Δικαίου, θα απαντήσουμε σε απορία αναγνώστη σχετικά με τις ποινές (εκκλησιαστικότερα: επιτίμια) των κληρικών «αργία» και «καθαίρεση» και τις επιπτώσεις τους στην ιερωσύνη και τα μυστήρια της εκκλησίας.
Το όλο πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι κάποιοι χριστιανοί, υποστηρίζουν ότι επειδή η ιερωσύνη είναι ανεξάλειπτη, αυτό σημαίνει αναγκαστικά ότι και τα μυστήρια που τελούν κληρικοί που έχουν καθαιρεθεί είναι έγκυρα, και κατά συνέπεια η ποινή της καθαίρεσης ουσιαστικά ταυτίζεται με μια ισόβια απαγόρευση τέλεσης ιεροπραξιών την οποία επιβάλλει η Εκκλησία σε κάποιον κληρικό που έχει διαπράξει σοβαρότατο παράπτωμα.
Τα πράγματα βεβαίως δεν είναι έτσι και οι παραπάνω απόψεις πηγάζουν από μια σύγχυση ανάμεσα στις ποινές της ισόβιας αργίας και της καθαίρεσης.
Ξεκινώντας από το περιεχόμενο του επιτιμίου της αργίας, παραθέτουμε τον σχετικό ορισμό σύμφωνα με το Κανονικό Δίκαιο:
«Αργία […] καλείται η ποινή διά της οποίας ο Κληρικός στερείται ισοβίως ή προς καιρόν του δικαιώματος ασκήσεως της ιερατικής εξουσίας και των εκ ταύτης απορρεόντων καθηκόντων αυτού»[1].
Σχετικά με την αργία, ο παλαιότερος κανονολόγος, επίσκοπος Νικόδημος Μίλας (Milas ή Milash Nikodim), επισημαίνει ότι ο κληρικός στην περίπτωση της ισοβίου αργίας, τιμωρείται «ισοβίω απωλεία του δικαιώματος της τελέσεως ιεροπραξίας […] δικαιούμενος όμως φέρειν το ιερατικόν όνομα και το ιερατικόν αξίωμα»[2].
Επί του τελευταίου, η συμφωνία των μελετητών είναι δεδομένη:
«Η ποινή της αργίας […] αφήνει τελείως άθικτον την ως εκ της μεταλήψεως του διά του μυστηρίου της ιερωσύνης δοθέντος θείου χαρίσματος επελθούσαν αυτώ θείαν πλήρωσιν»[3].
Όπως σημειώνει και ο καθ. Παν. Μπούμης:
«Η αργία […] έχει διαφόρους χαρακτήρες και μορφές. Ο κληρικός που τιμωρήθηκε δεν αποβάλλει την κληρική του ιδιότητα, χάνει όμως το δικαίωμα να ασκεί κάθε ιεροπραξία και όλα τα καθήκοντα, τα οποία ανήκουν στο βαθμό του»[4].
Κατά συνέπεια, γίνεται σαφές ότι κατά την εφαρμογή του επιτιμίου της αργίας (ισοβίου ή όχι) ο τιμωρημένος παραμένει κληρικός και το ιερατικό του αξίωμα διατηρείται ανέπαφο.
Όμως, η ισόβια αργία δεν είναι η αυστηρότερη των ποινών που μπορεί να επιβληθεί, καθώς στην υψηλότατη βαθμίδα βρίσκεται η ποινή της καθαίρεσης. Ο καθ. Πρόδρομος Ακανθόπουλος γράφει:
«Καθαίρεσις: Η πιο βαριά εκκλησιαστική ποινή, που επιβάλλεται στους κληρικούς […] Και τούτο, γιατί οι κληρικοί που καταδικάζονται στην ποινή αυτή αποβάλλουν οριστικώς την ιερατική τους ιδιότητα και κατά συνέπεια χάνουν και όλα τα δικαιώματα και τα προνόμοια που απέρρεαν από το βαθμό τους. Έτσι οι καθαιρεθέντες κληρικοί επανέρχονται στην τάξη που βρίσκονταν πριν γίνουν κληρικοί, δηλαδή στην τάξη των λαϊκών ή των μοναχών»[5].
Επί των συνεπειών της καθαιρέσεως η συμφωνία των μελετητών είναι επίσης δεδομένη:
«Η καθαίρεσις είναι, εις την κλίμακα των αποκλειστικώς πλησσουσών τους κληρικούς ποινών, η βαρυτέρα. Διά της ποινής ταύτης, ο κληρικός εκπίπτει της τάξεώς του και επανέρχεται εις την προηγουμένην της εις τον Κλήρον εισόδου του κατάστασιν, ήτοι, αν ανήκεν εις τον κοσμικόν Κλήρον, επανέρχεται εις την τάξιν των λαϊκών, αν δε ανήκεν εις τον μοναχικόν Κλήρον, επανέρχεται εις την κατάστασιν του απλού μοναχού»[6].
Ομοίως ο Νικόδημος Μίλας γράφει:
«Καθαίρεσις, ήτοι η ισόβιος απώλεια του δικαιώματος του ιεροπρακτείν, συνεπαγόμενη και την απώλειαν του ιερατικού ονοματος και του ιερατικού αξιώματος […] Ο διά καθαιρέσεως τιμωρηθείς κληρικός απόλλυσι πάντα τα […] δικαιώματα, ήτοι το δικαίωμα της ιερατικής εξουσίας, το δικαίωμα της διδακτικής εξουσίας και το δικαίωμα της ποιμαντικής ή διοικητικής εξουσίας […] το όνομα αυτών διαγράφεται εκ του ιερατικού καταλόγου […] και υποβιβάζονται εις τας τάξεις των λαϊκών»[7].
Και ο καθ. Μπούμης σημειώνει:
«Η καθαίρεση. Με την ποινή αυτή αφαιρείται το αξίωμα-λειτούργημα της ιερωσύνης από τον κληρικό και κατατάσσεται αυτός στην τάξη των λαϊκών»[8].
Ως επιστέγασμα των παραπάνω, αναφέρουμε τον 21ο Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου που ορίζει τα εξής:
«Οι επ’ εγκλήμασι κανονικοίς υπεύθυνοι γινόμενοι, και διά τούτο παντελεί τε και διηνεκεί καθαιρέσει υποβαλλόμενοι, και εν τω των λαϊκών απωθούμενοι τόπω …»[9].
