«Η κτίσις και η φύσις»

Μία διαφορετικὴ προσέγγιση στὴν ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου-

Ἡ ἑορτὴ τῆς «Ἀρχῆς τῆς Ἰνδίκτου» εἶναι μια ἀπὸ τὶς ἀρχαιότερες ἑορτὲς τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι μια ἐκκλησιαστικὴ ἑορτὴ μὲ καταβολὲς κοσμικές, ρωμαϊκὲς διὰ τὴν ἀκρίβειαν, μετασχηματισμένην ὅμως, καὶ πλέον ἐπενδυμένην μὲ ἕναν βαθὺν θεολογικὸν χαρακτήραν, ὁ ὁποῖος ξεδιπλώνεται μέσα ἀπὸ τὴν ὑμνολογίαν τῆς 1ης Σεπτεμβρίου. Διὰ τῆς ὑμνολογίας τῆς ἡμέρας ἐξυμνεῖται τὸ μεγαλεῖο τοῦ Κυρίου μέσω τῆς δημιουργίας, τῆς ἀπεράντου καὶ τελείας.

Ἡ κτίσις δοξολογικῶς ὑμνεῖ τὸν δημιουργόν. Ἀναπέμπονται θερμὲς δεήσεις διὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ νέου ἐνιαυτοῦ, τοῦ ἀνακαινισμένου ἐνιαυτοῦ, αὐτοῦ στὸν ὁποῖον εἰσερχόμεθα ὡς ζῶντα μέλη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος.

Ὑμνολογοῦνται αὐτὴ τὴν ἡμέρα: οἱ ἁγίες τεσσαράκοντα παρθένες γυναῖκες, ὁ ὅσιος Συμεὼν ὁ στυλίτης, ἡ Παναγία ἡ Παμμακάριστος καὶ ἕτεροι ἅγιοι. Οἱ πιστοὶ εἰσέρχονται εἰς τὸ νέον ἔτος, φρουρούμενοι ἀπὸ τὴν Θεοτόκον καὶ τοὺς ἑορτάζοντες ἁγίους καὶ ἁγίες. Εἰς τὸ ἑορτολόγιον τῆς «Ἀρχῆς τῆς Ἰνδίκτου» τοποθετοῦνται τόσο ἄρρενες ἅγιοι, ὅσο καὶ γυναικεῖες μορφὲς οἱ ὁποῖες κοσμοῦν τὸ ὀρθόδοξο ἁγιολόγιο, δίδεται μὲ τὸν τρόπον αὐτόν, ξεκάθαρον παράδειγμα σὲ ὅσους λανθασμένα ὁμιλοῦν περὶ παραμερισμοῦ καὶ ὑποβαθμισμοῦ τοῦ γυναικείου φύλου εἰς τὸν ἐκκλησιαστικὸν χῶρον.

Ἰδιαίτερο ὅμως γνώρισμα ἔχουν οἱ ὕμνοι ποὺ ἐκφράζουν τὸ φυσικὸν κάλλος ποὺ ὁ Πλάστης ἐδημιούργησε. Ἕνας ἀπὸ τοὺς ὕμνους αὐτοὺς εἶναι ὁ ἀκόλουθος: «Θαυμαστὸς εἶ ὁ Θεός, καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου, καὶ αἱ ὁδοί σου ἀνεξιχνίαστοι· πέλεις γὰρ σοφία τοῦ Θεοῦ, καὶ ὑπόστασις τελεία καὶ δύναμις, συνάναρχός τε καὶ συναΐδιος συνεργία· διὸ παντοδυνάμῳ ἐξουσίᾳ κόσμῳ ἐπεδήμησας, ζητῶν ὃ ἐκάλλυνας πλάσμα, ἀνεκφράστως ἐξ ἀπειράνδρου Μητρός, μὴ τραπεὶς τῇ θεότητι, διαθέμενος ὅρους καὶ χρόνους, εἰς σωτηρίαν ἡμῶν ἀναλλοίωτε, διὰ τοῦτό σοι βοῶμεν, Ἀγαθὲ Κύριε, δόξα σοι» (Εἰς τὸν Στίχον, Ἰδιόμελο τῆς Ἰνδίκτου, Ἦχος β΄).

Πόσο θαυμαστὸς εἶναι ὁ Θεὸς μὲ τὰ θαυμαστὰ αὐτοῦ ἔργα! Πλῆθος πατερικῶν κειμένων καὶ συγχρόνων θεολογικῶν συγγραφῶν ἐκφράζουν τὴν ἄποψη τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸ φυσικὸ περιβάλλον. Ἡ κτίση μεγαλύνει τὸν Δεσπότην τῶν ἁπάντων, ταυτόχρονα δέχεται ἡ ἰδία τὴν ἀγάπην τῶν ἁγίων. Αὐτὴ ἡ ἡμέρα εἶναι ἀφιερωμένη στὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Βεβαίως, «πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει» γευομένη τὴν κατάντιαν τῆς πτώσεως τοῦ Ἀδάμ, ἀλλὰ καὶ βιώνοντας τὸν πόνον τῆς φθορᾶς.

Χαρακτηριστικὰ εἶναι τὰ λόγια τοῦ συγχρόνου μας ὁσίου Πορφυρίου, τοῦ ὁποίου ὁ λόγος ἀποτελεῖ πνοὴ αἰωνία τῆς ζώσης Ἐκκλησίας: «Ὅλα γύρω μας εἶναι σταλαγματιὲς τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Καὶ τὰ ἔμψυχα καὶ τὰ ἄψυχα καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα καὶ τὰ πουλιὰ καὶ τὰ βουνὰ καὶ ἡ θάλασσα καὶ τὸ ἡλιοβασίλεμα καὶ ὁ ἔναστρος οὐρανός. Εἶναι οἱ μικρὲς ἀγάπες, μέσα ἀπὸ τὶς ὁποῖες φθάνομε στὴν μεγάλη Ἀγάπη, τὸν Χριστό». («Βίος καὶ Λόγοι Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου», Ἱ. Μ. Χρυσοπηγῆς Χανιά, ἔκδ. 2003, σ. 461. ). Κατὰ τὸν ἅγιόν μας, ἡ ἔμψυχος καὶ ἄψυχος φύση ἀνάγει στὸν Ἄκτιστον.

Ὁ προσφάτως, ὑπὸ τῆς Ἀγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἁγιοκαταταχθείς ὅσιος Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου, ἔχοντας οἰκολογικὴν συνείδησιν, προτοῦ ἐμφανισθεῖ τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα, τόνιζε φλογερῶς στὰ πνευματικά του τέκνα: «Γνωρίζετε πὼς ὁ Θεὸς μᾶς ἔδωσε μία ἀκόμη ἐντολή, ποὺ δὲν ἀναφέρεται στὴν Ἁγία Γραφή; Εἶναι ἡ ἐντολὴ νὰ ἀγαπᾶτε τὰ δέντρα. Ὅταν φυτεύετε ἕνα δέντρο, φυτεύετε ἐλπίδα, φυτεύετε εἰρήνη, φυτεύετε ἀγάπη καὶ θὰ λάβετε τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ». (Κάλλιστος Γουέαρ, 2007, «Ἀρχὴ Ἡμέρας. Ἡ ὀρθόδοξη προσέγγιση τῆς Δημιουργίας», Ἱερὸν Προσκύνημα Ἁγίου Γεωργίου τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις, Ἰωάννινα).

Καὶ πλεῖστες ἄλλες διδασκαλίες περὶ τοῦ θέματος

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, στὴν Θεία Λειτουργία τὴν φερομένην ἐπ’ ὀνόματί του, καὶ συγκεκριμένα στὴν Ἀρχὴ τῆς προσκομιδῆς, ἀναφέρει γιὰ τὴν φυσικὴ δημιουργία τὰ ἑξῆς θαυμάσια: «Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ ἀέρος καὶ τῶν καρπῶν τῆς γῆς, τῆς συμμέτρου ἀναβάσεως τῶν ποταμείων ὑδάτων, τῶν ὑετῶν καὶ τῶν σπορίμων τῆς γῆς […] Εὔφρανον πάλιν καὶ ἀνακαίνισον τὸ πρόσωπον τῆς γῆς. Τοὺς αὔλακας αὐτῆς μέθυσον, πλήθυνον τὰ γεννήματα αὐτῆς, παράστησον ἡμῖν αὐτὰ εἰς σπέρμα, καὶ εἰς θερισμὸν, καὶ νῦν εὐλογῶν εὐλόγησον. Τὴν ζωὴν ἡμῶν οἰκονόμησον». Ἔντονη εἶναι στὴν παροῦσα εὐχὴ ἡ ἀναφορὰ πρὸς τὸν Θεὸν ὥστε νὰ μεριμνήσει περὶ τοῦ κόσμου, ἐπενδυμένην μὲ ἕνα ποιητικότατο λόγο.

Δὲν θὰ πρέπει νὰ λησμονηθεῖ ἀπὸ τὴν ἀναφορά μας ἡ Παναγία ἡ Παμμακάριστος, τῆς ὁποίας ἡ περίτεχνος εἰκόνα φυλάσσεται στὸν Πάνσεπτον Πατριαρχικὸν Ναόν. Δὲν ἑορτάζει μόνον ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ ἑορτάζει μαζί της καὶ ἡ ἀδελφότης τῶν ὀφφικιάλων (ἀρχόντων) τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Ὁμιλεῖ πολὺ ὄμορφα ὁ ὕμνος τῆς ἑορτῆς περὶ τοῦ ἑορτασμοῦ: «Δεῦτε ᾄσμασιν ἑορτίοις μέλψωμεν τὴν σεπτὴν εἰκόνα τῆς Παμμακαρίστου».

Μὲ τὴν σειρὰν της ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, ἡ Μητέρα Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὸ Σεπτὸν Κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, βιώνει λαμπρῶς αὐτὴ τὴν ἑορτήν, μὲ ἕναν ἰδιαίτερο ἐκκλησιαστικὸ τρόπο. Τὴν ἡμέρα αὐτὴ γίνεται ἡ σύναξις τῶν ἱεραρχῶν τῆς δικαιοδοσίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Μὲ χαρὰ πολλή, συναθροίζονται στὴν Πόλιν τῶν Πόλεων οἱ ἀρχιερεῖς τοῦ Θρόνου ἀπὸ τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης, ἀκολουθώντας τὸν ὕμνον: «Δεῦτε φιλεόρτων τὸ σύστημα, συναθροισθέντες σήμερον, ἐν χαρᾷ πανηγυρίσωμεν».

Τὴν ἡμέρα αὐτὴ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἐπαναλαμβάνει τὸ ἁγιογραφικό ῥητό: «ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας» (Μτθ. 23:37). Ἔτσι, μὲ τὴν σειρά του τὸ ἴδιο τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τὰ τέκνα του ὡς ἡ Μήτηρ ἡ ὁποία τὰ τρέφει μέσα στὶς τρυφερές της ἀγκάλες. Κοσμεῖ μὲ λαμπρότητα τὴν ἑορτὴν αὐτὴ ὁ Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης. Πάντες ἐπιθυμοῦν νὰ παραστοῦν στὴν πάντερπνην αὐτὴν σύναξη, κοινωνοῦντες ἐξ’ αὐτῆς τὰ ἀναβλύζοντα πατριαρχικὰ θεία νάματα.

Ἐπίσης, μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ξεχωριστὴν ἑορτήν, ὁ σύγχρονος κόσμος ἔχει νὰ λάβει ἕνα μήνυμα: νὰ διατηρήσομε πάσῃ θυσίᾳ τὴν φυσικὴ κληρονομιά. Ἡ κτίση εἶναι ἐπικοινωνία μετὰ τοῦ θείου, αὐτὸ μᾶς ἔχει διδάξει ἡ Σεπτὴ Κορυφή, ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Μὲ τὶς τόσες προσπάθειές του γιὰ τὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καὶ τὴν ἀγάπην του πρὸς τὴν κτίσιν, μᾶς διδάσκει συνεχῶς ὅτι ὁ Κύριος φανερώνεται ἐντός της ὅταν τὴν ἀντιμετωπίζομεν προσευχητικῶς. Καθόλου τυχαῖα, ὁ Παναγιώτατος, γιὰ τὸν ἀγώναν του γιὰ τὴν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος ἔχει χαρακτηρισθεῖ μὲ τὴν χαριτωμένην ὀνομασίαν «ὁ Πράσινος Πατριάρχης».

Ἔτσι, ὁ Θεὸς ἐδημιούργησε τὸν ἄνθρωπον στὸν κόσμον, ὡς βασιλέα καὶ διαχειριστή του καὶ ὄχι καταστροφέα. Δὲν πρέπει νὰ λησμονεῖται ὅτι ὁ φυσικὸς πλοῦτος τῆς γῆς δὲν εἶναι περιουσία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ τοῦ Δημιουργοῦ: «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ» (Ψαλμ. 23:1).

Στὸ πλαίσιον τῆς θεολογίας καὶ παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, τὸ Οἰκουμενικὸ Πατρι-αρχεῖο ἤδη ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν ἀνεδείχθη ῥηξικέλευθα πρωτοπόρο, οὐσιαστικῶς καινοτόμο στὶς οἰκολογικὲς πρωτοβουλίες του, ὄχι μόνο στὸν Ὀρθόδοξο, ἀλλ’ ἐν γένει εἰς τὸν χριστιανικὸν κόσμον, καθὼς πρωτοστατεῖ στὴν εὐαισθητοποίησιν καὶ κινητοποίησιν τῆς διεθνοῦς κοινῆς γνώμης γιὰ τὴν ἀντιμετώπισιν τοῦ οἰκολογικού προβλήματος, ἀρχῆς γενομένης ὅταν ἡ Ἁγία καὶ Ἱερὰ Σύνοδος, κατὰ τὴν ἱστορικῆς σημασίας συνεδρία της τῆς 6ης Ἰουνίου 1989, ἀφιέρωσε τὴν ἑόρτιον ἡμέραν τῆς «Ἀρχῆς τῆς Ἰνδίκτου» στὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος.

Πάλιν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὴν Ἁγίαν καὶ Μεγάλην ἐν Κρήτῃ Σύνοδον μεταφέρει τὸ μήνυμά της στὸν σύγχρονον κόσμον, ὀρθοτομοῦσα τὸν λόγον τῆς ἀληθείας τοῦ Κυρίου: «Αἱ ῥίζαι τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως εἶναι πνευματικαὶ καὶ ἠθικαί, ἐνδιάθετοι εἰς τἠν καρδίαν ἑκάστου ἀνθρώπου. Αὐτὴ ἡ κρίσις ἐπιδεινοῦται κατὰ τοὺς τελευταίους αἰῶνας ἐξ’ αἰτίας τῶν ποικίλων διχασμῶν προκαλουμένων ἀπὸ ἀνθρώπινα πάθη, ὅπως ἡ πλεονεξία, ἡ ἀπληστία, ὁ ἐγωϊσμός, ἡ ἀρπακτικὴ διάθεσις καὶ ἀπὸ τὰς ἐπιπτώσεις αὐτῶν ἐπὶ τοῦ πλανήτου, ὡς ἡ κλιματικὴ ἀλλαγή, ἡ ὁποία πλέον ἀπειλεῖ εἰς μεγάλον βαθμὸν τὸ φυσικὸν περιβάλλον, τὸν κοινὸν ἡμῶν «οἶκον». Ἡ ῥῆξις τῆς σχέσεως ἀνθρώπου καὶ κτίσεως εἶναι διαστρέβλωσις τῆς αὐθεντικῆς χρήσεως τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ».

Ἡ Ἐκκλησία μὲ οὐσιαστικὸν καὶ ὑπαρξιακὸν θεολογικὸν λόγον, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀξιοποίησιν τῶν συγχρόνων πορισμάτων τῆς ἐπιστήμης, ἔχει τὶς δυνατότητες καὶ τὶς πνευματικὲς προϋποθέσεις, νὰ διδάξει ὑγιῶς τὸν ὑπερκαταναλωτήν ἄνθρωπον ὅτι εἶναι ὄντως ἡ «κορωνίδα τῆς κτίσεως».

Δὲν θὰ πρέπει νὰ λησμονοῦμε ποτὲ τὸν σκοπὸν τῆς ἑορτής τῆς Ἰνδίκτου, ποὺ ὄχι μόνον μᾶς εἰσάγει στὴν νέαν πνευματικὴν πραγματικότηταν, ἀλλὰ θέλει νὰ πιστεύσομε στὴν ἐν Χριστῷ σωτηρία τῆς κτίσεως.

Θὰ κλείσομε τὸ λιτὸ αὐτό κείμενο μὲ τὶς λιγοστὲς ταπεινὲς σκέψεις, μὲ τὴν φράσην ἀπὸ τὸ ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς, ποὺ ἐκφράζει τὴν διαχρονικὴ παράκληση τοῦ ἀνθρώπου.

Ἡ παράκληση αὐτὴ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν διαχρονικὴ ἀνάγκη διὰ εἰρήνη, μὲ ἐπίκλησιν τῆς θείας ἐπεμβάσεως, πόσο μᾶλλον σήμερα, στὴν τεταραγμένη παγκόσμια πραγματικότητα: «εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου, Κύριε, φυλάττων ἐν εἰρήνῃ τοὺς βασιλεῖς καὶ τὴν πόλιν σου, πρεσβείαις τῆς θεοτόκου, καὶ σῶσον ἡμᾶς».