Ευαγγελιστής Λουκάς: Μεγάλη γιορτή της ορθοδοξίας σήμερα 18 Οκτωβρίου

Ευαγγελιστής Λουκάς: Μεγάλη γιορτή της ορθοδοξίας σήμερα 18 Οκτωβρίου

Το όνομα του Λουκά, η αρχαία εκκλησιαστική παράδοση αναφέρει ως συγγραφέα -εκτός του τρίτου Ευαγγελίου- και των Πράξεων. Ισχυρές ενδείξεις που επιβεβαιώνουν την παράδοση αυτή, θεωρούνται: α) η μνημόνευση του ονόματος του Λουκά στις παύλειες επιστολές με τρόπο που δείχνει να είναι “χρησιμότατος συνοδός” του Παύλου[4] (Κολ. 4,14· Β΄ Τιμ. 4,11· Φιλημ. 24), β) η ομοιότητα γλώσσας και ύφους στα δύο έργα, γ) το σύνολο των λεγομένων “ημείς” εδαφίων (Πραξ. 16,10-17· 20,5-16· 21,1-17· 27,1-28.26) τα οποία, κατά γενική εκτίμηση, αποτελούν ένα είδος οδοιπορικού-ημερολογίου σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο, το οποίο διατηρούσε ο Λουκάς ως συνοδός του Παύλου -και άρα ως αυτόπτης μάρτυρας- στη δεύτερη και τρίτη περιοδεία του.

Πληροφορίες περί του βίου του

Το όνομα Λουκάς (< lux < φως) δεν απαντά στην κλασική γραμματεία. Το όνομα αυτό προέρχεται από σύντμηση του ονόματος Λουκανός (και όχι από το Λουκιανός από όπου προέρχεται το Λούκιος) (Πρ. 13,1· Ρωμ. 16,21)

Ο Λουκάς είναι ο μοναδικός ευαγγελιστής ο οποίος υπήρξε εθνικός, και αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι μνημονεύεται στο Κολ. 4,10-11 ξεχωριστά από τους άνδρες της περιτομής, δηλ. τους Ιουδαίους. Επίσης κατά το κήρυγμα στους Φιλίππους δε συλλαμβάνεται μαζί με τον Παύλο και το Σίλα ακριβώς επειδή δεν ήταν Ιουδαίος (Πρ. 16,19)

Η αρχαία εκκλησιαστική παράδοση δέχθηκε ως συγγραφέα του τρίτου Ευαγγελίου και των Πράξεων Αποστολών το Λουκά, συνοδό και συνεργό του αποστόλου Παύλου. Η μαρτυρία αυτή ανάγεται στόν Ειρηναίο, κατά την ιστορική πληροφορία του Ευσεβίου: “Ο Λουκάς δε, ο ακόλουθος του Παύλου, κατέγραψεν εις βιβλίον το υπ’ εκείνου κηρυσσόμενον ευαγγέλιον”

Σε άλλο σημείο, ο Ευσέβιος αναφέρει σχετικά:

“Ο δε Λουκάς, καταγόμενος μεν από την Αντιόχειαν, ιατρός δε το επάγγελμα, συνεργασθείς επί μακρόν με τον Παύλον και συναναστραφείς τους άλλους Αποστόλους όχι παρέργως, μας άφησεν υποδείγματα της θεραραπευτικής των ψυχών, την οποίαν απέκτησεν από τούτους, εις δύο Θεόπνευστα βιβλία, ήτοι το Ευαγγέλιον το οποίον βεβαιώνει ότι συνέταξε συμφώνως προς όσα παρέδωσαν εις αυτόν οι εξ αρχής γενόμενοι αυτόπται και υπηρέται του λόγου, τους οποίους, όπως λέγει, παρηκολούθησεν όλους από την αρχήν, και τας Πράξεις των Αποστόλων, τας οποίας συνέταξε παραλαβών όχι δι’ ακοής αλλά δι’ αυτοψίας”

Σχετικά με την υπόθεση ότι ο Λουκάς ήταν γιατρός, στο τρίτο Ευαγγέλιο και στις Πράξεις των Αποστόλων υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για την ενημέρωση του Λουκά σε ιατρικά θέματα. Επί πλέον στο ευαγγέλιο του, ο Ιησούς επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ασθενείς και πάσχοντες. Ωστόσο σύγχρονοι ερευνητές, σε αντίθεση με τους παλαιότερους, πιστεύουν, ότι οι ιατρικές γνώσεις του Λουκά δεν υπερβαίνουν την συνηθισμένη ενημέρωση ενός μέσου μορφωμένου ανθρώπου. Παρόμοια ιατρική ορολογία συναντάμε και στον Ιώσηπο ή τον Πλούταρχο. Επίσης, στα ελληνιστικά χρόνια δεν είχε διαμορφωθεί κάποια ειδική ιατρική ορολογία, γνωστή μόνον στους γιατρούς. Ακριβώς όμως για τον τελευταίο αυτό τον λόγο δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την ορθότητα της αρχαίας εκκλησιαστικής παραδόσεως. Πάντως, ότι ο Λουκάς ήταν γιατρός μαρτυρείται και στις επιστολές του Παύλου

Φαίνεται ότι ο Λουκάς παρέμεινε πιστός και αφοσιωμένος στον Παύλο, μέχρι τέλους της ζωής του αποστόλου. Το όνομα του Λουκά μνημονεύει ο Παύλος στις επιστολές της αιχμαλωσίας Προς Κολοσσαείς (4,14) και Προς Φιλήμονα (24). Στην Β΄ επιστολή προς Τιμόθεον, ο Λουκάς αναφέρεται ως ο μόνος εναπομείνας κοντά στον υπερεξηκονταετή απόστολο, γεγονός που φανερώνει και τον μεταξύ τους δεσμό. Ο Λουκάς, “ο ιατρός ο αγαπητός”, θα ήταν αναμφίβολα χρησιμότατος συνοδός για τον ηλικιωμένο πλέον Παύλο, τον οποίο βασάνιζε “σκόλοψ τη σαρκί”,

Αγιολογία

Τι απέγινε ο Λουκάς μετά το μαρτύριο του Παύλου και πως ολοκλήρωσε το βίο του δεν είναι γνωστό, και η παράδοση εμφανίζεται αρκετά συγκεχυμένη. Θεωρείται πιθανό ότι ο ευαγγελιστής εγκατέλειψε τη Ρώμη λόγω του διωγμού των χριστιανών. Σύμφωνα με πληροφορίες εκκλησιαστικών Πατέρων, ο Λουκάς κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Δαλματία, Γαλλία, Ιταλία, Μακεδονία και Αχαΐα. Ο Συμεών ο Μεταφραστής αναφέρει ότι ο Λουκάς, μετά τη Ρώμη μετακινήθηκε ανατολικά, διέσχισε τη Λιβύη και έφτασε στην Αίγυπτο, χειροτονηθηκε επίσκοπος στη Θηβαΐδα, όπου και πέθανε. Κατά τον Γαυδέντιο (Gaudentius, 4ος αι.), επίσκοπο της ιταλικής πόλης Βρέσκιας (Brescia), ο Λουκάς έζησε στην Πάτρα.

Σύμφωνα με τον αντιμαρκιωνιτικό πρόλογο και τον Συμεών Μεταφραστή, ο Λουκάς πέθανε στη Θήβα της Βοιωτίας σε ηλικία 84 ετών. Σύμφωνα με τον Ισίδωρο Σεβίλλης, ο ευαγγελιστής κοιμήθηκε στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας σε ηλικία 74 ετών, ενώ κατά τον Νικηφόρο Κάλλιστο, ήταν 80 ετών. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος πρώτος αναφέρεται σε μαρτυρικό θάνατο του Λουκά ενώ περί μετακομιδής του ιερού λειψάνου του στην Κωνσταντινούπολη μιλούν ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο Ισίδωρος Σεβίλλης και ο Ιερώνυμος, ο οποίος προσθέτει και την πληροφορία ότι η μεταφορά έγινε μαζί με τα οστά του Αποστόλου Ανδρέα.

Παλαιά παράδοση θέλει τον Λουκά ζωγράφο, ο οποίος μάλιστα φιλοτέχνησε την εικόνα της Θεοτόκου. Την παράδοση αυτή προϋποθέτει η ορθόδοξη υμνολογία κατά τον Μικρό Παρακλητικό Κανόνα προς τη Θεοτόκο: “Άλαλα τα χείλη των ασεβών, των μη προσκυνούντων την εικόνα σου την σεπτήν, την ιστορηθείσα υπό του Αποστόλου Λουκά ιερωτάτου, την οδηγήτριαν”.

Η μνήμη του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά τιμάται στις 18 Οκτωβρίου.