Το έργο του Αγίου Πνεύματος έχει άμεση σχέση με την Εκκλησία και την αποστολή της στον κόσμο. Η Εκκλησία είναι «σώμα Χριστού» (Α΄ Κορ., κεφ. 12), η ένωση και ενότητα των Πιστών στη «δοξασμένη»-θεωμένη ανθρώπινη φύση (ανθρωπότητα) του Ιησού Χριστού. Χριστός και Εκκλησία είναι ενότητα αδιάσπαστη και αδιαίρετη, κατά τον ι. Χρυσόστομο: «Γένος εν Θεού και ανθρώπων»9. Αυτή η σχέση όμως πραγματώθηκε «εν αγίω Πνεύματι».
Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής η «δοξασμένη» (κατά φύση ενωμένη με τη θεότητα) ανθρώπινη φύση του Χριστού επανέρχεται στον κόσμο, μετά την Ανάληψή Του, για να συνεχιστεί η παρουσία του Χριστού στον κόσμο (βλ. Ματθ. 28, 20: «και ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμι πάσας τας ημέρας, έως της συντελείας του αιώνος»). Μία παρουσία όμως με διαφορετικό τρόπο. Αυτό δηλώνει η φράση «εν αγίω Πνεύματι».
Οι υποσχέσεις του Χριστού
Ο Παράκλητος, το Άγιο Πνεύμα, στέλνεται από τον Πατέρα και τον Υιό, για να γίνει το έργο του Χριστού πραγματικότητα στο σώμα Του, την Εκκλησία, και σε κάθε πιστό σ’ Αυτόν άνθρωπο. Ο Χριστός μίλησε για όλα αυτά στο Μυστικό Δείπνο, δίνοντας στους Μαθητές του κάποιες περίεργες φαινομενικά υποσχέσεις. «Μικρόν και ου θεωρείτέ με, και πάλιν μικρόν και όψεσθέ με» (Ιω. 16, 16: Για λίγο χρόνο δεν θα με βλέπετε, αλλά και πάλι μετά από λίγο χρόνο θα με δείτε).
Αυτό πραγματοποιήθηκε μετά την ανάστασή Του με τις εμφανίσεις Του. «Πάλιν έρχομαι και παραλήψομαι υμάς προς εμαυτόν, ίνα όπου ειμι εγώ και ημείς ήτε» (Ιω. 14, 3: Πάλι θα έλθω και θα σας παραλάβω κοντά μου, διά να είσθε και σείς, όπου είμαι εγώ). Ο Χριστός, ακόμη, αναφέρθηκε στην ημέρα, κατά την οποία οι Μαθητές θα γνωρίσουν ότι Αυτός είναι «εν τω Πατρί», οι Μαθητές στον Χριστό, και ο Χριστός μέσα σ’ αυτούς (Ιω. 14, 20). Οι Μαθητές, συνεπώς, και όλοι οι πιστοί (οι Άγιοι), φθάνοντας στη θέωση (την Πεντηκοστή), θα αποκτήσουν την εμπειρία της παρουσίας του Χριστού μέσα τους, βλέποντας τον Χριστό μέσα στο άκτιστο φως Του.
Ακόμη ο Χριστός υποσχέθηκε να εμφανιστεί σ’ όποιον τον αγαπά και τηρεί τις εντολές Του (Ιω. 14, 21) και θα έλθει να κατοικήσει μέσα του, μαζί με τον Πατέρα (14, 23). Όλα αυτά πραγματοποιούνται από την ημέρα της Πεντηκοστής, με την έλευση του αγίου Πνεύματος10. Όποιος φθάσει στη θέωση, μετέχει στο γεγονός της Πεντηκοστής, που μένει μόνιμα ανοικτό στην ιστορία.
Η ενότητα του σώματός Του, που αναφέρει ο Χριστός στην αρχιερατική Προσευχή Του («ίνα ώσιν εν», Ιω. 17, 11), δεν είναι κάποια συμβατική, κοσμική-πολιτική ενότητα, όπως ο ίδιος διευκρινίζει: «Πάτερ, ούς δέδωκάς μοι, θέλω, ίνα όπου ειμί εγώ, κακείνοι ώσι μετ’ εμού, ίνα θεωρώσι την δόξαν την εμήν» (Ιω. 17,24). Τότε είναι ενωμένος ο πιστός με τον Χριστό, όταν βλέπει την άκτιστη δόξα Του, το άκτιστο φως της θεότητάς Του. Η θέωση είναι το θεμέλιο της ενότητας των Χριστιανών, και αυτός είναι ο προορισμός μας. Άλλου είδους ενότητα δεν υπάρχει, με συμβατικές συμφωνίες και φραστικές υποσχέσεις.
Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής δεν «ιδρύεται» η Εκκλησία, που είναι προαιώνια στη βουλή του Θεού και συνδεδεμένη με το Πρόσωπο του Θεού-Λόγου, του Υιού. Κατά την Πεντηκοστή «συγκροτείται» αγιοπνευματικά και φανερώνεται στον κόσμο («γεννάται») ως σώμα Χριστού η Εκκλησία, η κοινωνία των πιστών Του. Αυτό είναι το έργο του Αγίου Πνεύματος ως αγιοτριαδικού Προσώπου.
