Η απελευθέρωση από τους Τούρκους και τους Γερμανούς έγινε την ημέρα της μνήμης του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, ύστερα από σχεδόν 500 χρόνια(!) σκλαβιά, έγινε ανήμερα της εορτής του αγίου Δημητρίου, 26 Οκτωβρίου 1912.
Αλλά και οι Γερμανοί κατακτητές έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη το 1944, την επομένη της εορτής του Αγίου…!
Βιβλία ολόκληρα έχουν γραφτεί με τα θαύματα του αγίου Δημητρίου ο οποίος πάντοτε στέκεται συμπαραστάτης στους αγώνες όλων των Ελλήνων και μάλιστα της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Θεσσαλονίκης, σε κάθε δύσκολη περίσταση: σε σεισμούς και πυρκαγιές, σε επιδρομές και επιδημίες, σε εποχές πείνας και στερήσεων…
Με απέραντη ευγνωμοσύνη για την ολοφάνερη προστασία του η συμπρωτεύουσα τιμά τον πολιούχο της κάθε χρόνο με μία σειρά εορταστικών εκδηλώσεων που φέρουν τον τίτλο «Δημήτρια», που κορυφώνονται την ημέρα της μνήμης του.
Δίκαια ονόμασαν τον άγιο Δημήτριο «φιλόπατρη» και «σωσίπατρη»∙ διότι αγαπά την πατρίδα του, την οποία έσωσε αμέτρητες φορές από ποικίλους κινδύνους. Και θα σώζει πάντοτε την πατρίδα μας, αν εμείς επικαλούμαστε τις ακαταμάχητες πρεσβείες του!
Βυζαντινά Δημήτρια Θεσσαλονίκης
Ο θεσμός έχει την προέλευσή του στην παράδοση να ανταλλάσσονται τα προϊόντα της ενδοχώρας με τα θαλασσινά προϊόντα, κατά την εποχή του Βυζαντίου και συγκεκριμένα από τον 10ο αιώνα μ.Χ. Ονομάζονταν «Δημήτρια» διότι πραγματοποιούνταν κατά τις ημέρες εορτασμού της μνήμης του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου.
Η πανήγυρη με την ονομασία αυτή άκμασε τον 14ο αιώνα, τον επονομαζόμενο και «χρυσό αιώνα» της Θεσσαλονίκης.
Αρχικά η γιορτή αυτή είχε κυρίως θρησκευτικό και εμπορικό χαρακτήρα.
Παράλληλα όμως ο λαός της πόλης κατά τα «Δημήτρια» έβρισκε πολλές διασκεδάσεις και ευκαιρίες ψυχαγωγίας με σχοινοβάτες, γελωτοποιούς, μίμους και θεατρίνους οι οποίοι γύριζαν τις αγορές και τις γειτονιές.
Επίσης κατά τη γιορτή, σύμφωνα με τις πηγές, παρουσιάζονταν θεατρικά έργα του αρχαιοελληνικού δραματολογίου καθώς και διαλέξεις φιλοσόφων και λογίων.
Η ακμή αυτή επιβραδύνθηκε ιδιαίτερα από την πολιορκία των Οθωμανών, από το 1422 έως και το 1430, χρονιά άλωσης της πόλης. Αναβίωσε ως πλαίσιο πολιτιστικών εκδηλώσεων από το 1966 και μέχρι σήμερα αποτελεί τον κορυφαίο πολιτιστικό θεσμό του Δήμου Θεσσαλονίκης.
