Η ανεύρεση και ύψωση του Τιμίου Σταυρού,την οποία εορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου θεωρείται ως η σημαία της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους.Η εύρεσης Του έγινε με τρόπο θαυμαστό.
από την Αγίαν Ελένη ,η οποία είχε έρθει για προσκύνηση στους Αγίους Τόπους ,παράλληλα με την ρητή εντολή του γιού της,αυτοκράτορα Κωνσταντίνου , να βρει τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού, τον οποίο είχαν εξαφανίσει οι Εβραίοι και οι ειδωλολάτρες,έχοντας ρίξει και τους τρεις σταυρούς σε έναν βαθύ λάκκο και τον σκέπασαν με χώματα και πέτρες και πολλά σκουπίδια. Εκεί έμεινε ο Τίμιος Σταυρός περίπου τριακόσια χρόνια.
Όταν η Αγία Ελένη με τους συνοδούς της άρχισε τις έρευνες, μία νεαρή Εβραιοπούλα την οδήγησε στον Ιούδα, που έμενε στα Ιεροσόλυμα, διότι εκείνος εγνώριζε από τους παλαιοτέρους την τοποθεσία, όπου είχαν ρίξει τους τρεις σταυρούς. Μάλιστα στο μέρος αυτό φύτρωνε κάθε χρόνο μόνο του το ευωδιαστό «βασιλικό χόρτο», αυτό, που σήμερα ονομάζουμε βασιλικό.
Η Αγία Ελένη στο μέρος αυτό έδωσε εντολή να αρχίσουν οι ανασκαφές,αφού πρώτα γονάτισε και προσευχήθηκε στον Χριστό. Μόλις σηκώθηκε στα πόδια της και πριν να πει μία λέξη, έγινε σεισμός, μόνον στο σημείο αυτό.Το έδαφος σχίστηκε σε μεγάλο βάθος.
Τότε άρχισαν αμέσως οι ανασκαφές και σε λίγη ώρα βρέθηκαν τρεις σταυροί.
Όσοι βρίσκονταν εκεί έκλαιγαν από συγκίνηση και προσεύχονταν. Δεν ήξεραν όμως ποιός από τους τρεις ήταν ο Σταυρός επάνω στον όποιον σταυρώθηκε ο Ιησούς Χριστός. Εκεί κοντά έμενε σε μία καλύβα μία γυναίκα, που έπασχε από χρόνια ασθένεια. Η Αγ. Ελένη σκέφθηκε αμέσως ότι ο πραγματικός Τίμιος Σταυρός θα θεράπευε αμέσως την γυναίκα, εάν της έβαζαν πάνω της τον Σταυρό του Χριστού. Μόλις λοιπόν ακούμπησαν επάνω στο σώμα της τον τρίτο Σταυρό, η άρρωστη γυναίκα έγινε αμέσως καλά και σηκώθηκε στα πόδια της.
Έτσι αποδείχτηκε ότι αυτός ήταν ο πραγματικός Τίμιος Σταυρός. Και όπως γράφει και ο Ευθύμιος Ζυγαβηνός στον Σταυρόν του Κυρίου υπήρχε και η μικρή σανίδα με την επιγραφή «Ι.Ν.Β.Ι.» (Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων), που είχε βάλει ο Πόντιος Πιλάτος.
Μετά την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού η Αγ. Ελένη, έχτισε στον Γολγοθά τον Ναό της Αναστάσεως όπως και στην συνέχεια τον Ναό της Γεννήσεως στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ και τον Ναό του Όρους των Ελαίων.
Όταν ο Πατριάρχης Μακάριος έστησε τον Τίμιο Σταυρό στον ναό του Πατριαρχείου για να προσκύνησει ο πιστός λαός, ήταν η 14η Σεπτεμβρίου του 326 μ.χ και γι’ αυτό καθιερώθηκε από τότε να εορτάζεται το γεγονός της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού από την Εκκλησία μας ως ανάμνηση του γεγονότος της Εύρεσης του Τιμίου Σταυρού.
Αναφέρουμε επίσης ,πως την ίδια μέρα εορτάζεται και η δεύτερη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, που έγινε από τον αυτοκράτορα Ηράκλειον (628 μ.Χ.), όταν ενίκησε τους Πέρσες, οι οποίοι είχαν κλέψει τον Τίμιον Σταυρόν από τα Ιεροσόλυμα. Σήμερα το μεγαλύτερον τεμάχιον του Τιμίου Σταυρού διασώζεται στον Άγιον Όρος, στην Ι. Μονή Ξηροποτάμου.
Η ανεύρεση και η ύψωση του Τιμίου Σταυρού είναι ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα της παγκοσμίας ιστορίας, διότι αφορά στο σύνολον της ανθρωπότητας, ανεξαρτήτως αν δεν έχουν αποδεχθεί την Χριστιανική Πίστη και δεν γνωρίζουν όλοι την αλλαγή πορείας της ιστορίας.
Ιδιαίτερα όμως, είναι ένα σπουδαίο γεγονός στην Ιστορία της Εκκλησίας μας, μα και για τον Χριστιανισμό. Επισφραγίζει την σωτηρία σε όλο τον κόσμο και καλεί κάθε άνθρωπο πραγματικά στην μία και αληθινή πατρίδα του που είναι ο Παραδείσος.
